Я:
Результат
Архив

МЕТА - Украина. Рейтинг сайтов Webalta Уровень доверия



Союз образовательных сайтов
Главная / Предметы / Искусство и культура / Белорусский фольклор


Белорусский фольклор - Искусство и культура - Скачать бесплатно


Змест:

    1. Уводзіны……………………………………………2
    2. Беларуская вусна-паэтычная творчасць……….3
    3. Каляндарна-абрадавая паэзія……………………4
    4. Замовы……………………………………………...5
    5. Прыказкі і прымаўкі……………………………...6
    6. Загадкі………………………………………………7
    7. Казкі………………………………………………...7
    8. Легенды і паданні…………………………………8
    9. Анекдоты, жарты, гумарэскі…………………..10
   10. Прыпеўкі………………………………………..10
   11. Пазаабрадавыя песні…………………………..11
   12. Балады…………………………………………...11
   13. Народны тэатр………………………………….12
   14. Заключэнне……………………………………..13
   15. Прыклады……………………………………….14
   16. Спіс літаратуры………………………………..18



                        Ёсць ў  простай  яго  [селяніна]  думцы,  ў  шчырай
                     наіўнай ноце яго песні, у яе  прыродных  танах  якаясь
                     невядомая любасць, чароўная сіла, якая прымушае  шыбка
                     біцца сэрца; захапляе, уракае, нават  самой  прастатой
                     цешыць.
                                                         Аляксандр Рыпінскі.


                                  Уводзіны.

   Яшчэ задоўга да таго, калі мастацкае слова было зафіксавана  ў  помніках
пісьменнасці, народ выяўляў свае настроі і думы ў песнях,  казках,  легендах
і паданнях, якія былі  першымі  праявамі  яго  мастацкай  творчасці.  Песні,
казкі, паданні  на  працягу  многіх  гадоў  і  стагоддзяў  свайго  бытавання
перадаваліся, станавіліся выдатнымі творамі мастацтва. Ў іх  адлюстроўваліся
ўсе  найважнейшыя  асаблівасці  народнага  жыцця  з  самых  далёкіх   часоў:
барацьба чалавека з  прыроднай  стыхіяй,  яго  мары,  меркаванні,  любоў  да
радзімы і нянавісць да ворагаў, глыбокі антымізм.
   Многія фальклорныя творы ствараліся і бытавалі пры пэўных акалічнасцях –
у час свят, працы. Яны суправаджалі працоўную дзейнасць чалавека  (працоўныя
песні), дапамагалі ў  выхаванні  дзяцей  (песні-калыханкі,  дзіцячыя  песні,
загадкі, казкі),  перадавалі  новым  пакаленням  жыццёвы  вопыт  і  мудрасць
(легенды, паданні, прымаўкі, прыказкі і  інш.).  Пашыраючыся  і  ў  пазнейшы
час, фальклорныя творы ўплывалі  нават  на  развіцце  пісьмовай  літаратуры.
Вусная паэзія народа заўсёды жывіла паэзію і  літаратараў,  і  пісьменнікаў,
была невычэрпнай крыніцай ідэй, вобразаў, спосабаў мастацкага  адлюстравання
жыцця беларускага народа.
   Вусная народная творчасць – важнейшая частка духоўнай культуры народа  –
надзвычай добра захавалася не толькі ў памяці беларусаў, але  і  ў  актыўным
бытаванні, адыграла вялікую ролю ў нацыянальнай самасвядомасці,  ў  развіцці
літаратуры і мастацтва; яна плённа ўплывае і сёння на працэсы  нацыянальнага
адраджэння. Тэрмін фальклор, які ўзнік у сярэдзіне  XIX  ст.,  у  перакладзе
азначае народная мудрасць. Фальклор у яго вузкім,  філалагічным  значэнні  –
адзін з відаў народнага мастацтва, які адлюстроўвае рэчаіснасць у  вобразах,
створаных пры дапамозе паэтычных слоў. Фальклорны працэс заўсёды  адбываецца
ў межах традыцыі, абапіраецца на папярэдні  вопыт,  выкарыстоўвае  мастацкія
каштоўнасці,  якія  належаць  усяму  народу.  Фальклор  узнік   раней,   чым
пісьменнасць і, натуральна, бытаваў толькі  ў  вуснай  перадачы.  Або  і  са
з’яўленнем пісьменнасці доўгі час перадача з вуснаў  у  вусны  таксама  была
адзіным шляхам распаўсюджвання фальклору. Але народ знаёміўся  не  толькі  з
песняй, казкай, прыказкай, прымаўкай,  легендай,  але  і  з  узорамі  лепшай
пісьмовай літаратуры. Калектыўнасць, вуснае бытаванне, варыянтнасць –  рысы,
уласцівыя толькі фальклору і якімі ён прынцыпова адрозніваецца ад  мастацкай
літаратуры. Фальклорныя творы адрозніваюцца ад твораў  пісьмовай  літаратуры
і некаторымі асаблівасцямі мастацкай формы. Гэта ў першую чаргу  традыцыйная
паэтыка, выпрацаваная народам на працягу  стагоддзяў.  Традыцыйная  народная
сімволіка, разнастайныя формы, пастаянныя эпітэты,  метафары,  параўнанні  і
іншыя віды тропаў, асаблівасці кампазіцыі надаюць вуснай  паэзіі  спецыяльны
каларыт. Гэтыя мастацкія сродкі характэрны і для старадаўніх класічных  форм
народнай творчасці, і для многіх твораў, што  ўзнікаюць  у  наш  час,  хаця,
бясспрэчна, паэтыка сучаснага фальклору набывае і новыя рысы. Фальклор  нясе
ідэі справядлівасці  і  сацыяльнай  роўнасці,  перадае  адносіны  народа  да
важнейшых  падзей,  выказвае  цікавасці  працоўных.  Творы  адлюстроўвалі  і
ўслаўлялі  барацьбу  супраць  прыгнёту,  супраць  іншаземных  захопнікаў.  У
творчасці  кожнага  народа  ёсць  свае  непаўторныя  рысы,  якія   ўтвараюць
народную спецыфіку фальклора. Разам з тым многія творы,  складзеныя  рознымі
народамі,  падобныя.  Прычынамі  такога  падабенства  з’яўляюцца  агульнасць
законаў  развіцця  чалавечага  мыслення,  свядомасці  людзей   і   мастацкай
творчасці, асабліва ў падобных умовах жыцця.


                    Беларуская вусна-паэтычная творчасць


   Беларуская народная вусна-паэтычная творчасць таксама мае шмат агульнага
з творчасцю іншых  народаў  свету  і  ў  той  жа  час  уносіць  у  сусветную
скарбніцу народнай  паэзіі  свой  пэўны  ўклад,  канкрэтнае  значэнне  якога
становіцца відавочным пры разглядзе асноўных  этапаў  развіцця   беларускага
фальклору і асобных яго жанраў.
   Беларуская народная вусна-паэтычная творчасць прадстаўлена  амаль  усімі
жанрамі: каляндарная і сямейна-абрадавая паэзія, казкі, паданні  і  легенды,
прыказкі і прымаўкі, загадкі, замовы, народны  тэатр  у  розных  яго  відах,
сацыяльна-бытавая лірыка. Не было ў беларускім фальклоры  такіх  твораў,  як
быльны або думы,  спецыфічных  для  рускага  і  ўкраінскага  фальклору.  Але
беларускі народ таксама стварыў свой гераічны і гістарычны эпас, які хаця  і
не набыў адзінай жанравай формы,  аднак  даволі  поўна  адлюстроўваў  многія
гераічныя  старанні  нашага  мінулага.   Нацыянальны   каларыт   беларускаму
фальклору надаюць паэтычныя вобразы волатаў  і  асілкаў,  асобныя  мастацкія
сродкі, паэтычная мова. Фальклор з’явіўся  першай  паэтычнай  школай  многіх
выдатных пісьменнікаў. Творчасць В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф.  Багушэвіча,  Я.
Лучыны, А. Гурыновіча, М. Багдановіча, Я. Купалы, Я. Коласа і  многіх  іншых
вядомых беларускіх паэтаў і празаікаў непарыўна звязана з  народнай  паэзіяй
і па сутнасці выкарыстана з яе. І вось што гаварыў Я. Купала  аб  фальклоры:
“Кнігі абудзілі маю фантазію… Але больш за ўсё, я  думаю,  зрабілі  на  мяне
ўплыў  беларускія  народныя  казкі,  якія  я  чуў  у  маленстве…  Не  толькі
блізкасць да народа, з якім я падзяляў і гора, і  радасць,  але  і  народная
торчасць, з якой я знаёміўся, слухаючы ад блізкіх мне людзей казкі  і  інш.,
безумоўна рабіла на мяне свой уплыў у сэнсе развіцця фантазіі.”
   Беларуская вусна-паэтычная творчасць глыбока і ўсебакова раскрывае веліч
мастацкага генія народа, прыгажосць яго маральнага  аблічча,  высакароднасць
ідэалаў, самаадданую барацьбу за іх  ажыццяўленне.  Разам  з  іншымі  відамі
народнага  і  прафесійнага  мастацтва  яна  з’яўляецца  важнейшым   духоўным
набытам нацыі, адным са сродкаў выхавання яе сама-свядомасці.
   Падзяліць вусныя народныя творы па часе іх  з’яўлення  немагчыма,  бо  ў
адным і тым жа творы можна знайсці  нешта  ад  розных  часоў,  сувязь  самой
мінуўшчыны з цяперашнім жыццём. Таму лепш разглядаць  паасобна  віды  вуснай
народнай творчасці.


                         Каляндарна-абрадавая паэзія


   Каляндарна-абрадавая паэзія – від фальклору,  які  суправаджаў  аграрныя
святы і працу земляроба на працягу  гаспадарчага  года.  Вытокі  каляндарна-
абрадавай  паэзіі  –  у  родавым  грамадстве.  У  самым  старажытным  пласце
каляндарных абрадаў, павер’яў, песень ужо адбіўся культ Сонца. Не  выпадкова
і найбольшыя земляробчыя ўрачастасці, святкаванні, у  першую  чаргу  каляды,
купалле, прыпадалі на зімовае і летняе сонцастаянне. Назіранні  старажытнага
чалавека над кругазваротам сонца, зменамі ў прыродзе,  біялагічнымі  цыкламі
раслін склаліся ў цэлую сістэму поглядаў, якія знайшлі выяўленне ў  аграрна-
магічных  абрадах,  павер’ях,  каляндарных  прыкметах,  прыказках,   песнях.
Чалавек  першабытнага  грамадства  імкнуўся  разгадаць   таямніцы   прыроды,
паўплываць на іх дзеля захавання  роду,  каб  забяспечыць  аснову  дабрабыту
сям’і – вырасціць і сабраць ураджай, захаваць статак, спадзяваўся  дасягнуць
гэтага  заклінаннем,  магічным  словам,  абрадавым  рытуалам.  З   развіццём
грамадства  каляндарна-абрадавая  паэзія   шырока   адлюстроўвала   ў   сабе
працоўную дзейнасць земляроба, маральна-этычныя  ўяўленні  народа,  паэтычны
погляд на свет, прыроду, чалавека.
   Паэзія беларускага земляробчага календара ўключае звыш 20-ці жанравых  і
групавых песенных разнавіднасцей. Яна буйна развівалася, добра захавалася  і
складае  своеасаблівы  феномен  беларускай  нацыянальнай   паэтычна-песеннай
культуры. Цыклізацыя каляндарна-абрадавай паэзіі абумоўлена кругазваротам  ў
прыродзе, чаргаваннем пор года. У паэзіі беларускага земляробчага  календара
вылучаюцца чатыры вялікія цыклы:  веснавы,  летні,  асенні,  зімовы.  Кожная
пара года, кожны сезонна-вытворчы перыяд мелі  адпаведныя  абра-ды,  звычаі,
павер’і,  песеннае  суправаджэнне.  Агульнай  у  іх  была  шырокая  аграрная
аснова,  мэтавая  ўстаноўка,  паасобныя  матывы,  што  вынікалі  з  яе.  Усе
каляндарныя абрадава-песенныя комплексы былі прасякнуты думкай  аб  будучыні
роду, сям’і, клопатам пра тое,  каб  у  найспрыяльнейшы  час  засеяць  ніву,
вырасціць і захаваць ад стыхій ураджай, зберагчы статак ад паморку і  дзікіх
звяроў, у пару сабраць плён. Аднак толькі гэтай,  галоўнай,  функцыяй  змест
каляндарна-абрадавай паэзіі не вычэрпваўся. Мела  яна  і  гулліва-пацешлівае
прызначэнне, а таксама немалое эстэтычнае значэнне.
   Зімовы перыяд у сялянскім каляндары меў падрыхтоўчы характар.  Абрады  і
песні  зімовага  цыкла  былі  накіраваны  на  тое,  каб   загадзя,   наперад
паўплываць на будучы ўраджай, захаваць азімыя пасевы, рунь на палях.
   Веснавыя абрады і песні павінны былі  асвячаць  сабою  асабліва  адказны
перыяд у жыцці старажытнага земляроба – пачатак палявых работ, час  веснавых
усходаў, выгану жывёлы на пашу.
   Летнія абрады і песні прызначаліся зберагчы збажыну ў  пару  даспявання,
паспрыяць паспяховаму збору ўраджаю.
   Асенні перыяд земляробчага каляндара быў  бедны  на  абрады.  Звязаны  з
уборкай яравых, выбаркай, апрацоўкай ільну, засяваннем азімых –  заканчэннем
палявых работ, ён  характарызаваўся  дамінаваннем  у  песнях  перадвясельных
матываў, развіццём у іх моцнага лірычнага пачатку.

                                   Замовы.

   Замовы (у народзе яшчэ называюць загаворамі, нагаворамі, шэптамі) – гэта
славесныя формулы, якім надавалася магічнае значэнне. Замовы – від  народнай
творчасці, які ў сучасны момант у жывым бытаванні амаль не сустракаецца.
   У  мінулым  замовы  былі  шырока  распаўсюджаны  ў  быце  і  мелі  чыста
ўтылітарнае значынне:  з  дапамогай  слова,  магічнага  дзеяння  ператварыць
жаданае ў рыальнасць, падобным выклікаць падобнае.
   Нягледзячы  на  пашыранасць  сярод  сялянства,  замовы  больш   за   ўсё
знаходзіліся на ўзбраенні вузкай групы людзей – “прафесіяналаў”, так  званых
шаптуноў, чараўнікоў, ведзьмароў, якія з мэтай  замацавання  ў  насельніцтва
веры ў  магічную  сілу  слова  нярэдка  выкарыстоўвалі  рацыянальныя  сродкі
народнай медыцыны, чым  забяспечвалі  больш  устойлівае  месца  гэтаму  віду
творчасці ў народзе.
   Прынята дзяліць замовы на некалькі тыматычных груп:
   1.  Замовы,  звязаныя  з  гаспадарчай  дзейнасцю  чалавека   (паляванне,
      рыбацтва, пчалярства, збор ягад, грыбоў, захаванне жывёлы, ураджаю);
   2. Замовы супраць хвароб;
   3. Замовы, звязаныя з  сямейнымі  адносінамі  і  прыватным  бытам  (сюды
      адносяцца таксама прысушкі і адсушкі – любоўныя замовы);
   4. Замовы, звязаныя з грамадскімі адносінамі і г.д.
   Замовы  каштоўныя  тым,  што  ў  іх  знайшлі  адлюстраванне  асаблівасці
гаспадарчага,  грамадскага  і  духоўнага  жыцця  чалавека.  Яны   з’яўляюцца
помнікамі мастацкага слова народа.

                            Прыказкі і прымаўкі.

   У  афарыстычнай  творчасці  беларускага  народа  прыказкі   і   прымаўкі
карыстаюцца найбольшай папулярнасцю. Яны ярка адлюстроўвалі багаты  працоўны
і жыццёвы вопыт народа, яго мудрасць,  псіхалогію  і  светапогляд,  маральна
этнічныя і эстэтычныя ідэалы.
   Прыказкі і прымаўкі ўзніклі яшчэ ў дакласавым грамадстве. У некаторых  з
іх адбіліся язычніцкія ўяўленні  пра  сусвет,  прыроду,  чалавека,  расліны,
жывёл.  Кожная  эпоха  пакідае  пасля  сябе  велізарныя  пласты  прыказак  і
прымавак: у іх адлюстроўвалася жыццё ў  часы  прыгону,  ва  ўмовах  жорсткай
капіталістычнай эксплуатацыі, раскрываюцца карэнныя змены ў жыцці  і  побыце
народа ў сучаснасці.  Ў  прыказках  і  прымаўках  эпохі  феадалізму  выразна
адбілася тэма прыгоннага жыцця, паказана стаўленне  народа  да  паноў  і  іх
падданых.
   Прыказкі вучаць любіць свой  край,  Радзіму,  яе  герояў  і  ненавідзець
ворагаў. Трапна выказвае народ свае думкі пра шчасце, лёс і  долю,  дабро  і
зло.
   Увогуле, прыказкі і прымаўкі –  гэта  своеасаблівая  энцыклапедыя  жыцця
народа ў розныя гістарычныя эпохі.

                                  Загадкі.

   Загадка – кароткае паэтычна-вобразнае апісанне прадмета або з’явы,  якое
даецца, як правіла, у форме пытання і адгадваецца па  другарадных  адзнаках,
па прыкметах падабенства.
   Лічыцца, што галоўная функцыя загадкі – развіваць ў  чалавека  мастацка-
вобразнае мысленне,  паэтычны  погляд  на  рычаіснасць.  У  мінулым  загадка
служыла  сродкам   выпрабавання   разумовых   здольнасцей,   іншасказальная,
загадкавая  форма  з  поспехам  выкарыстоўвалася  ў  ваенных  і   пасольскіх
справах. Загадкі,  песні-загадкі  надзвачай  шырока  ўжываліся  ў  вясельных
абрадах, напрыклад, з мэтай “праверкі” разумовай сталасці жаніха.
   Доўгімі зімовымі вечарамі моладзь і старэйшыя людзі, сабраўшыся ў  якой-
небудзь  хаце,  арганізоўвалі  займальныя  спаборніцтвы  загадачнікаў.   Яна
пашырала   кругагляд   чалавека,   развівала   яго   фантазію,   кемлівасць,
назіральнасць, трэніравала памяць, прывучала да развагі, аналізу.
   Цяпер гэты старажытны жанр  страціў  сваю  сур’ёзную  актыўна-грамадскую
функцыю і стаў сродкам забавы і пацехі – творчасцю дзяцей і для дзяцей.
   Каштоўнасць традыцыйнай загадкі ў тым, што яна ў  высокапаэтычнай  форме
адлюстравала гаспадарчую і працоўную дзейнасць чалавека, яго жыццёвы  вопыт,
быт, працу, фауну, флору,  будову  сусвету  і  да  нашых  дзён  мае  вялікае
эстэтычна-мастацкае значэнне для выхавання дзяцей.

                                   Казкі.

   Сярод апавядальных жанраў беларускай  вуснапаэтычнай  творчасці  шырынёй
ахопу жыццёвых  з’яў,  глыбінёй  абагульнення,  яркасцю  створаных  вобразаў
вылучаюцца казкі. Тэрмін  “казка”  аб’ядноўвае  розныя  па  форме  і  зместу
апавядальныя  творы:  пра  жывёл  і  птушак,  пра  фантастычных   пачвар   і
непераможных асілкаў, пра кемлівага сялянскага сына  Несцерку  і  ненажэрных
крывасмокаў-паноў,  пра  хітруна-злодзея  і  служкаў  культу,   пра   мудрую
дзяўчыну і языкатую жонку і інш. Сярод розных, але ў асноўным блізкіх  паміж
сабой азначэнняў казкі, якія прыводзяцца ў  навуковай  літаратуры,  найбольш
прыдатным можна лічыць наступнае: казка – гэта мастацкае  вуснае  апавяданне
сацыяльна-бытавога, фантастычнага або авантурна-навелістычнага зместу,  якое
адлюстроўвае рэчаіснасць пры дапамозе мастацкай выдумкі і  заключае  ў  сабе
дыдактычна-павучальны сэнс.
   Казкі ўзніклі ў глыбокай старажытнасці і заўсёды былі непарыўна  звязаны
з шматгранным жыццём народа, яго барацьбой з сіламі прыроды,  а  ў  класавым
грамадстве  –  за  роўнасць,  сацыяльную  справядлівасць.  Казкі  як   творы
сапраўднага мастацтва задавальнялі эстэтычныя  запа-трабаванні  народа  і  ў
той жа час былі важным сродкам пазнання навакольнага  свету  і  абагульнення
працоўнага вопыту многіх пакаленняў, а таксама сродкам выхавання.
   Класіфікацыя казак даволі ўмоўная. Звычайна іх падзяляюць  на  казкі  аб
жывёлах, чарадзейныя, або  міфічныя,  і  сацыяльна-бытавыя.  Кожная  з  груп
беларускіх  казак  вылучаецца  асаблівасцямі  зместу,   сістэмай   вобразаў,
характэрнымі  прыёмамі  мастацкага  адлюстравання   рэчаіснасці.   Усім   ім
уласціва  высокае  паэтычнае  майстэрства.  Беларускія  казкі   маюць   шмат
агульнага з казкамі іншых  народаў,  асабліва  славян,  але  ў  той  жа  час
узбагачаюць  казачны  эпас  славянскіх  народаў  новымі  сюжэтамі,   ідэямі,
вобразамі.
   Ў наш час казачная традыцыя паступова затухае, але многія казкі  трывала
захоўваюцца ў народным рэпертуары і па-ранейшаму выконваюць значную  ролю  ў
выхаванні падрастаючага пакалення. У апошнія гады ў розных  раёнах  Беларусі
было запісана шмат гэтых твораў, у асноўным казкі пра жывёл  і  чарадзейныя,
якія карыстаюцца  асаблівай  увагай  дзіцячай  аўдыторыі.  Былі  выяўлены  і
таленавітыя казачнікі, рыпертуар якіх вылучаецца багаццем і  разнастайнасцю,
а майстэрства выканання прыцягвае шырокую аўдыторыю.  Ад  20  да  30  твораў
расказалі К. Мельнікава, Ф. Вяргун,  С.  Ляўчэня.  Як  і  ў  мінулым,  сярод
сучасных казачнікаў можна вылучыць два тыпы: імправізатараў,  якія  ў  межах
традыцыі свабодна абыходзяцца з матэрыялам, і традыцыяналістаў,  што  строга
прытрымліваюцца вядомай сюжэтнай схемы  і нават вядомага ім тэксту.

                             Легенды і паданні.

   Да легенд звычайна адносяць трывала замацаваныя ў  фальклорнай  традыцыі
вусныя апавядальныя творы, ў  аснове  якіх  ляжыць  фантастычны  вобраз  або
ўяўленне, звязаныя з гісторыяй людзей або  тлумачэннем  розных  прыродных  і
грамадскіх з’яў. У больш вузкім разуменні, якога  прытрымліваюцца  некаторыя
даследчыкі, легендамі з’яўляюцца толькі творы на  біблейскія  сюжэты,  г.зн.
апакрыфічныя творы.
   Легенды  –  мастацкія  творы,  але  даменантнай  ў  іх   з’яўляецца   не
эстэтычная, як ў казках, а пазнавальная функцыя.
   Беларускія легенды разнастайныя па  тэматыцы.  У  апублікаваных  запісах
прадстаўлены легенды касмаганічныя, этнагенічныя, гістарычныя,  апакрыфічныя
і інш.  У  іх  адлюстраваны  розныя  ўяўленні  народа,  спробы  растлумачыць
паходжанне сусвету і зямлі, чалавека і жывёл, сутнасць розных  з’яў  прыроды
і грамадскага жыцця. Часам у легендах адчуваецца рэлігійны ўплыў, але ў  той
жа час многім легендам ўласцівы элементы  стыхійнага  матэрыялізму,  у  якіх
асуджаецца   эксплуатацыя   чалавека   чалавекам,   сацыяльная   няроўнасць,
выказваюцца крытычныя адносіны да рэлігійнага вучэння.
    У некаторых беларускіх легендах распрацоўваюцца розныя маральна-этычныя
праблемы,  сцвярджаецца  неабходнасць  добрасумленных  адносін   да   працы,
справядлівых  і  добразычлівых  адносін  паміж  людзьмі,  але  часам   гэтыя
станоўчыя ідэі атрымліваюць рэлігійную афарбоўку.
   Нягледзячы на агульную тэндэнцыю затухання гэтага жанра, у часы  Вялікай
Айчыннай вайны ўзніклі легенды  пра  мужных  абаронцаў  нашай  Радзімы,  пра
партызанскіх камандзіраў.
   Па  сваёй  асноўнай  функцыі   –   перадача   выпрацаваных   папярэднімі
пакаленнямі пэўных ведаў або ўяўленняў – да легенд набліжаюцца паданні.  Але
калі легенды заўсёды фантастычныя  па  зместу  і  ў  сувязі  з  гэтым  маюць
адпаведную паэтыку, паданні даюць звесткі аб рэальных  асобах  і  сапраўдных
падзеях, хаця, натуральна, пры перадачы  з  вуснаў  у  вусны  аддаляюцца  ад
першаасновы, жыццёвы матэрыял набывае ў іх паэтычную інтэрпрэтацыю.
   Найбольш распаўсюджаныя ў беларускім  фальклоры  паданні  гістарычныя  і
тапанімічныя, многія з якіх маюць гістарычную афарбоўку. З  вуснаў  у  вусны
перадаваліся паданні аб  асілках,  якія  нібыта  некалі  жылі  на  тэрыторыі
сучаснай  Беларусі  і  пакінулі  пасля  сябе   старажытныя   гарадзішчы   ды
велізарныя камяні з адбіткамі сваіх пальцаў ці рук. Тэма многіх  паданняў  –
барацьба  беларускага  народа  с  іншаземнымі  захопнікамі.  Яны   маляўніча
апавядаюць аб адзінаборстве рускага воіна  з  татарскім,  пра  перамогу  над
шведамі, пра Айчынную вайну 1812 г. Адначасова ў гэтых  творах  адлюстраваны
цяжкія пакуты, якія прыносілі войны народу, з гневам і болем апавядаецца  аб
рабунках і  здзеках,  што  чынілі  захопнікі  на  беларускай  зямлі.  Вядомы
таксама шматлікія паданні аб заснавані розных населеных пунктаў, паданні  аб
рэках, азёрах, урочышчах і нават асобных збудаваннях. Такія паданні  таксама
дапамагаюць глыбей пазнаць мінулае,  перадаюць  адносіны  народа  да  розных
падзей, яго ўяўленні аб гісторыі роднага краю і любоў да сваёй зямлі.


                         Анекдоты, жарты, гумарэскі.
   Празаічныя жанры малой формы – анекдоты, жарты  і  гумарэскі  –  узніклі
амаль адначасова з сацыяльна-бытавымі казкамі, развіваліся ў  цеснай  сувязі
з імі, актыўна бытуюць і ў наш час.
   Пад анекдотам да палавіны 19 ст. разумелі кароткае  камічнае  апавяданне
пра смешны выпадак з жыцця вядомага гістарычнага дзеяча.  Пазней  анекдотамі
сталі называць невялікае вуснае аднаэпізоднае  апавяданне  пра  незвычайную,
смешную падзею, сітуацыю, рысу характару чалавека ці ўчынак  з  неспадзявана
камічнай развязкай. Блізкім да анекдота  з’яўляецца  жарт,  у  аснове  якога
таксама апавяданне пра смешнае здарэнне, дасціпная насмешка. У параўнанні  з
анекдотам,  які  выстаўляе  на  смех  і  сацыяльна-палітычныя  з’явы,   жарт
звычайна незласліва высмейвае бытавыя здарэнні, паасобныя малаістотныя,  але
смешныя рысы і якасці людзей, іх дзіўныя ўчынкі.  Як  і  для  анекдота,  для
жарта характэрна аднаэпізоднасць, нечаканасць  выніку.  Найбольш  папулярная
форма жарта дыялагічная. Праз кароткі  дасціпны  дыялог  выяўляецца  асноўны
ідэйны сэнс твора, накіраванасць насмешкі.
   Добразычлівым характарам смеху вызначаецца і  гумарэска,  або  досціп  –
таксама невялікі апавядальны твор,  у  якім  трапна  высмейваюцца  прыватныя
з’явы, паводзіны людзей.  Для  гумарэскі  не  абавязковыя  нечаканы  камічны
вынік, аднаэпізоднасць. Жанравыя межы паміж  анекдотам,  жартам,  гумарэскай
невыразныя і нярэдка творы гэтых жанраў у зборніках змешваюцца.

                                  Прыпеўкі.

   Прыпеўка – невялікая лірычная песенька, якая складаецца з чатырох радкоў
і выконваецца на які-небудзь  сталы  матыў.  Вядомы  і  іншыя  назвы  гэтага
жанру: вытанкі, скакушкі, брандушкі, выдрыганцы  і  інш.  Тэрмін  “прыпеўка”
запазычаны  з  рускай  навуковай  тырміналогіі  і  ў  першыню  ў   навуковую
беларускую літаратуру ўведзены В. Астаповічам.
   Вытокі жанру ў танцавальных прыпеўках, а таксама ў прыпеўках вясельных і
дударскіх. У прыпеўках  адлюстраваны  многія  бакі  жыцця  сялянства.  Аднак
асноўная тэма гэтага жанру – любоў.  У  прыпеўках  прыкметнае  месца  займае
грамадска-палітычная тыма.
   Сярод фальклорных жанраў, якія адлюстроўваюць сучаснасць, адно з  першых
месц належыць прыпеўцы.
   Першыя публікацыі беларускіх прыпевак адносяцца да 40-х гг. XIX ст.

                            Пазаабрадавыя песні.

   Пазаабрадавыя песні, як  відаць  з  самой  назвы,  -  гэта  песні,  якія
выконваюцца незалежна ад  абрада  ці  календара,  у  любы  час  і  ў  розных
канкрэтных жыццёвых абставінах. У народзе пра гэтыя песні гавораць, што  яны
спяваюцца “абы калі”, “калі  давядзецца”,  “калі  надумаешся”,  “хоць  дзе”,
“дзе можна” і інш. Спяваюць іх у час адпачынку і на рабоце, дома і  ў  полі,
“на міру”  і  сам-насам.  Песні  гэтыя  не  звязаны  ні  з  гульнямі,  ні  з
дзеяннямі.
   Мелодыя ў пазаабрадавай песні замацавана  непасрэдна  за  адным  тэкстам
(рэдка адзін тэкст выконваецца на некалькі мелодый), тады як  у  каляндарна-
абрадавай  паэзіі  на  адзін  і  той  жа   напеў   (асабліва   ў   вясельнай
песнятворчасці) спяваецца многа тэкстаў.
   Пазаабрадавыя песні ў адрозненне ад каляндарна-абрадавых характарызуюцца
большай актыўнасцю,  што  дало  ім  магчымасць  шырока  адлюстроўваць  самыя
розныя бакі побыту народа.
   Пазаабрадавыя песні часта называюць проста лірычнымі, бо лірычны пачатак
(а ён уласцівы таксама каляндарна-земляробчым  і  сямейна-абрадавым  песням)
з’яўляеццы дамінуючым.  Гэта  песні  пра  асабістыя  пачуцці  і  перажыванні
чалавека, пра яго адносіны да акаляючай рэчаіснасці.
   Сіла ўздзеяння пазаабрадавай лірычнай  песні  ў  тым,  што  яна  перадае
пачуцці  і  перажыванні,  сугучныя,  блізкія,  зразумелыя   многім   людзям,
вылучаецца  глыбінёй,  багаццем  і  разнастайнасцю  чалавечых  эмоцый.   Тут
радасць і гора, любоў і нянавісць, весялосць  і  смутак  чалавека.  У  гэтых
песнях выяўляюцца лепшыя рысы нацыянальнага характару  беларусаў:  смеласць,
адвага,  праўдзівасць,   працавітасць,   гасціннасць,   гуманізм,   чуласць,
сціпласць, імкненне да свабоды і нянавісць да прыгнятальнікаў. У іх  знайшла
адлюстраванне  народная   мараль,   светапогляд   працоўных.   Пазаабрадавая
песенная лірыка дае шырокую карціну  жыцця  народа,  яго  сямейна-бытавых  і
сацыяльна-грамадскіх адносін, таму не выпадкова яе  называюць  энцыклапедыяй
жыцця народа.

                                   Балады.

   У народнай пазаабрадавай  песеннай  творчасці  асобную  групу  складаюць
балады – ліра-эпічныя творы. Тэрмін “балада” ў народзе невядомы. Спевакі  іх
называюць доўгімі або жалоснымі песнямі. У навуковы ў жытак гэты тэрмін  быў
уведзены ў  XIX  ст.  Збіральнікі  і  даследчыкі  беларускай  вуснапаэтычнай
творчасці называлі балады думамі або думкамі.
   Балады – творы драматычнага  зместу,  напоўненыя  высокім  эмацыянальным
пачуццём. Тэма іх – сямейнае  або  асабістае  жыццё  чалавека,  незвычайныя,
трагічныя здарэнні. Як і многія іншыя фальклорныя жанры,  балада  ўзыходзіць
да глыбокай старажытнасці і прайшла складаны эвалюцыйны шлях станаўлення.
   Паводле распрацаванай беларускімі  фалькларыстамі  класіфікацыі,  балады
дзеляцца на пяць асноўных груп:
   1. Песні з міфалагічнымі матывамі, у якіх тлумачыцца паходжанне  раслін,
      жывёл, каменняў, апавядаецца пра пераўтварэнне  чалавека  ў  расліну,
      жывёлу, птушку, камень і г. д.;
   2. Песні казачнага і легендарнага  зместу,  у  якіх  побач  з  рэальнымі
      героямі дзейнічаюць персанажы, тыповыя больш да фантастычных казак  і
      легенд;
   3.  Песні-загадкі,  у  якіх   героі   загадваюць,   на   першы   погляд,
      неверагодныя, невырашальныя загадкі;
   4.   Песні   гульнёва-падарожнага    складу,    якія    характарызуюц-ца
      своеасаблівай кампазіцыяй –  “паўтарэнне  з  нарастан-нем”  і  пэўнай
      умоўнасцю зместу;
   5. Песні навелістычнага зместу,  у  якіх  апавядаецца  пра  неверагодныя
      падзеі, пераважна драматычнага ці трагічнага  характару  ў  асабістым
      жыцці людзей. У іх адсутнічае фантастыка. Асноўная тэма – нешчаслівае
      каханне, здрада, сямейныя канфлікты і інш.

                               Народны тэатр.


   Народны  тэатр  –  адметная  з’ява  ў  традыцыйнай   духоўнай   культуры
беларусаў. Яго вытокі – у  глыбокай  старажытнасці,  звязаны  ён  з  першымі
спробамі чалавека да пераўвасаблення. У аснове народнага  тэатра,  

назад |  1  | вперед


Назад


Новые поступления

Украинский Зеленый Портал Рефератик создан с целью поуляризации украинской культуры и облегчения поиска учебных материалов для украинских школьников, а также студентов и аспирантов украинских ВУЗов. Все материалы, опубликованные на сайте взяты из открытых источников. Однако, следует помнить, что тексты, опубликованных работ в первую очередь принадлежат их авторам. Используя материалы, размещенные на сайте, пожалуйста, давайте ссылку на название публикации и ее автора.

281311062 © insoft.com.ua,2007г. © il.lusion,2007г.
Карта сайта